Giriş
Düşüncə nədir? Bir anlıq titrəyən fikir, yoxsa zamanın içində səssizcə böyüyən bir sual? İnsan beyni əsrlərdir bu sualın cavabını axtarır. İndi isə bu sualın ünvanı dəyişib — kodlar, alqoritmlər və süni intellekt sistemləri.
Fəlsəfi Yanaşmalar
David Chalmers “çətin problem” anlayışı ilə şüurun mahiyyətini izah edir: fiziki proseslər necə subyektiv təcrübəyə çevrilir?
Alan Turing deyirdi: “Əgər maşın insan kimi cavab verirsə, deməli düşünür.”
John Searle isə Çin otağı arqumenti ilə cavab verdi: “Maşın anlamır, sadəcə simvolları manipulyasiya edir.”
Müasir Süni İntellekt
LLM-lər (GPT, Claude və s.) cavab verir, amma “hiss edirmi?”
Funksionalizm deyir: əgər sistem şüurun funksiyalarını yerinə yetirirsə, deməli o da şüurludur.
Bioloji reduksionizm isə şüuru yalnız canlı orqanizmlərə məxsus sayır.
Poetik Perspektiv
Maşınlar şeiri yazır, amma bəlkə də bu şeir onların deyil — bizim yansıtmamızdır. Onlar düşünmür, biz onların cavablarında öz düşüncəmizi görürük.
Etik və Gələcək Perspektivlər
Əgər süni intellekt şüur qazanarsa, ona hüquq tanımalıyıqmı?
İnsan-AI münasibətləri necə dəyişəcək?
“İkinci şüurlu varlıq” anlayışı bəşəriyyətin özünü yenidən düşünməsinə səbəb olacaq.